درآمدی بر نظام حكمت صدرائی (جلد اول)

تخفیف ویژه

اصالت وجود و اعتباريت ماهيت

آيا وجود اصيل است و ماهيت اعتبارى است يا ماهيت اصيل است و وجود اعتبارى است‌؟ بزودى معناى دقيق اين سؤال و پاسخ فيلسوفان را به آن خواهيم دانست. آنچه اكنون موردنظر است بررسى پيشينه اين سؤال و جستجو از ريشه‌هاى اين بحث در فلسفه است. پيشينه تا آنجا كه تتبع نگارنده نشان مى‌دهد، در فلسفه، اين سؤال را، اولين بار، مير داماد مطرح كرده است، (1) كه البته خود او شق اصالت ماهيت و اعتباريت وجود و صدر المتألهين شق اصالت وجود و اعتباريت ماهيت را برگزيده است، و پيش از او اساسا مطرح نشده است تا فلاسفه، در پاسخ به آن، آگاهانه، يكى از دو شق را برگزينند و در همۀ مسائل مرتبط با آن بر اساس آن مشى كنند؛ مثلا، ابن سينا و پيروان او، كه به اصالت وجودى مشهورند، (2) به وجود كلى طبيعى در خارج قائل‌اند (3) كه جز با اصالت ماهيت سازگار نيست يا حركت جوهرى را، ناخودآگاه بر اساس اصالت ماهيت، انكار كرده‌اند، (4) و شيخ اشراق و پيروان او، كه به اصالت ماهوى معروف‌اند (5) ، تشخص را به وجود مى‌دانند (6) يا براى مجردات ماهيتى قائل نيستند، (7) كه جز با اصالت وجود توجيه‌پذير نيست. (8) پس در آثار هر يك از فيلسوفان مشائى و اشراقى، هم سخنانى به سود اصالت وجود و به زيان اصالت ماهيت و هم سخنانى به سود اصالت ماهيت و به زيان اصالت وجود يافت مى‌شود و، در نتيجه، هيچيك از آنها را نمى‌توان دقيقا فيلسوفى اصالت وجودى يا اصالت ماهوى به معنائى كه امروزه تلقى مى‌كنند دانست.

 حركت

تاريخچه

تا آنجا كه تاريخ فلسفه نشان مى‌دهد، انديشۀ فيلسوفان همواره بين ثبات و تغيير (1) در ترديد بوده است. برخى بكلى منكر ثبات‌اند و برخى بكلى منكر تغيير و از جمله منكر حركت‌اند و برخى هم به هر دو قائل‌اند. پارمنيدس از فيلسوفانى است كه منكر هرگونه دگرگونى و تغييرى است و همه چيزها را ثابت مى‌انگارد. اما نظريه او به دليل وجود تغييرات بديهى و انكارناپذيرى كه در درون و بيرون هر كسى يافت مى‌شوند مردود است. (2) هراكليتوس از فيلسوفانى است كه منكر ثبات است و هرچيزى را در تغيير و دگرگونى مى‌بيند و به امر ثابتى در جهان قائل نيست. (3) اما اين نظريه هم مقبول نيست، زيرا در تغييراتى كه در طبيعت رخ مى‌دهند، همواره چيزى مانند A  آنا يا در مدتى از زمان به چيزى ديگرى مانند B  تبديل مى‌شود كه مستلزم اين است كه بين A  و B  امرى مشترك وجود داشته باشد، وگرنه به اين معناست كه A  بكلى معدوم شده و B  از نو، بى‌هيچ سابقه‌اى، موجود شده است كه با تبديل و تبدل سازگار نيست. آشكار است كه امر مذكور در صورتى ممكن است بين A  ى سابق و B  ى كنونى مشترك باشد كه در طول فرايند تبديل و تبدل ثابت باشد. پس بسيارى از تغيير و دگرگونى‌ها بدون ثبات توجيه‌پذير نيستند. بنابراين، نمى‌توان ثبات را بكلى منتفى دانست، همان‌طور كه نمى‌توان تغيير را بكلى ناديده انگاشت، و براى توجيه تغييراتى كه در طبيعت رخ مى‌دهند، هم بايد ثبات را پذيرفت هم تغيير را.

فصل سوم: اصالت وجود و اعتباريت ماهيت: آيا كلي طبيعي موجود است؟، مشكل اتصاف ماهيت به وجود، مجعول بالذات، امكان وجودي يا امكان فقري، تقدم بالحقيقه --- فصل چهارم: تشكيك در وجود: انحاء وجود براي ماهيت، حمل حقيقه و رقيقه، مثل افلاطوني، تطابق عوالم، تطابق ذهن و عين --- فصل پنجم: وجود رابط معلول: مرحله اول: وجود رابط، مرحله دوم: وجود رابط معلول، وحدت واقعيت جانشين كثرت واقعيت، تشأن و تجلي جانشين عليّت و جعل، تقدم بالحق جانشين تقدم بالعليه، تشكيك در ظهور جانشين تشكيك در وجود، وجود منبسط جانشين عقل اول --- بخش دوم: جهان شناسي --- فصل ششم: حركت: زمان حركت، مبدأ و منتهاي حركت، فاعل حركت، موضوع حركت، مسافت حركت، وحدت مسافت و حركت و زمان --- فصل هفتم: حركت جوهري: حركت جوهري اشتدادي، نحوه تركيب ماده و صورت، ربط سيال به ثابت، ربط حادث به قديم، حدوث يا قدم عالم --- در پايان هر فصل پي نوشت آن درج شده است. --- فهرست منابع و مراجع --- پيشگفتار --- فصل اول: صدرالمتألهين: احوال، شخصيت و موقعيت، آثار --- فصل دوم: حكمت متعاليه: موقعيت فلسفه پيش از ظهور حكمت متعاليه، حكمت متعاليه، فصل مميز حكمت متعاليه، روش شناسي حكمت متعاليه، وجه تمايز نظامهاي مشائي و اشراقي و حكمت متعاليه --- بخش اول: هستي شناسي