درآمدی به نظام حكمت صدرائی (جلد دوم)

تخفیف ویژه

بخش سوم: معرفت شناسي (هستي شناسي ادراك) --- فصل هشتم: علم حضوري با حقيقت علم --- فصل نهم: علم حصولي --- فصل دهم: وجود ذهني --- بخش چهارم: خداشناسي --- فصل يازدهم: اثبات ذات --- فصل دوازدهم: توحيد --- فصل سيزدهم: علم خداوند به اشيا / علم مع الفعل --- فصل چهاردهم: علم خداوند به اشيا / علم پيشين مغابر --- فصل پانزدهم: علم پيشين خداوند به اشيا / علم پيشين ذاتي

علم حضورى يا حقيقت علم

چنانكه در پيشگفتار توضيح داديم، در اين بخش، به جاى مباحث معرفت‌شناسى، به مباحث هستى‌شناسانه ادراك مى‌پردازيم، شامل علم حضورى يا حقيقت علم، علم حصولى و وجود ذهنى و مباحث متفرع بر آنها. (1) فلاسفه در حقيقت علم اختلاف‌نظر دارند، تا آنجا كه گاهى يك فيلسوف، در اين باره، در ابواب گوناگون فلسفه، نظريات متفاوتى ابراز كرده است. صدر المتألهين اين نظريات را گردآورده و اشكالات هريك را بررسى نموده و سپس با توضيح رأى خويش كوشيده است نشان دهد كه نظريات مذكور نيز، در حقيقت، هريك به وجهى رأى او را تأييد مى‌كند و اختلاف آنها و نيز اشكالات وارد بر آنها صرفا به حسب ظاهر است. (2) در هر صورت، برخلاف ساير موارد، كه در آنها توضيح نظر پيشينيان در فهم مسئله مورد بحث مؤثر است، در اينجا شرح اين آراء به پيچيدگى مسئله و تشويش ذهن و تطويل بحث منجر مى‌شود. بنابراين از توضيح آنها صرف‌نظر مى‌كنيم و به گزارش نظر صدر المتألهين مى‌پردازيم.

علم حضورى و حصولى

واژه «علم» يا «ادراك» در اينجا به‌معناى «چيزى‌كه مناط عالم بودن كسى به چيزى است» و به تعبير ديگر، به‌معناى «چيزى كه ملاك انكشاف چيزى براى كسى است» و به اختصار، به‌معناى ما به يعلم (3) به كار مى‌رود. پس مفهوم علم بر واقعيتى صادق است كه مناط عالم بودن باشد، حال خواه اين واقعيت، كه آن را K  مى‌ناميم: 1) مناط عالم بودن خودش به خودش باشد؛ يا 2) مناط عالم بودن واقعيت ديگرى به خودش باشد؛ يا 3) مناط عالم بودن خودش به واقعيت ديگرى باشد؛ يا 4) مناط عالم بودن واقعيت ديگرى به واقعيت ديگرى باشد.