علم الیقین فی اصول الدین- 2 جلدی

10% تخفیف ویژه

اين كتاب يكى از بهترين كتب كلامى است كه توسط فيض كاشانى به رشتهء تحرير درآمده است.مولف اين كتاب را با اسلوبى كاملا متفاوت از ديگر كتب كلامى نگاشته است. در اين كتاب او نه از اسلوب فلسفى افراطى پيروى كرده است و نه از اسلوب اخبارى تفريطى، بلكه طريقهء جديدى براى بيان مطالب كلامى ابداع كرده است كه مبتنى بر مفاهيم قرآنى است. او مطالب كلامى را طبق سير نزولى و صعودى موجودات كه مستفاد از آيهء كريمهء{/«إنا لله و إنا اليه راجعون»/} است بيان مى‏كند. مولف قبل از«علم اليقين»،كتاب كلامى ديگرى بنام‏

تأليف كرده و در آن به اسلوب‏ فلسفى و عقلى سخن گفته است.او در خطبهء عين اليقين چنين مى‏گويد

مولف اين كتاب را در زمان حيات استادش صدر المتألهين نگاشته است.او از كتابت علم اليقين در سال ١٠۴٢ق‏ فارغ گشته است و ظاهرا در اين زمان او در شيراز و در خدمت ملا صدرا به تلمذ مشغول بوده است.

مولف مجموع مطالب كلامى را در چهار مقصد بيان مى‏كند:١-العلم بالله‏ ٢-العلم بالملائكة ٣-العلم بالكتب و الرسل ۴-العلم باليوم الآخر.او هريك از اين مقاصد را نيز به ابوابى تقسيم مى‏كند. المقصد الاول فى العلم بالله ١-فى وجوده تعالى:مولف در اين باب طى ٨ فصل با ادلهء نقليه و عقليه وجود خداوند تبارك و تعالى را اثبات مى‏كند. ٢-توحيده عز و جل:مولف در چهار فصل وحدانيت خداوند را اثبات مى‏كند. ٣-تنزيهه سبحانه:مولف در فصلى روايات تنزيه را بيان كرده و در فصل ديگر ادلهء تشبيه را تأويل‏ مى‏نمايد.مولف در فصلى ديگر از اين باب قدم بارى تعالى و در فصلى غناء او را مورد بحث قرار مى‏دهد و در فصل پنجم از اين باب اثبات مى‏كند احاطهء خداوند بر همهء موجودات را ۴-فى صفاته العليا تبارك و تعالى:مولف در اين باب مسائل كلى مربوط به صفات جماليه و جلالية و صفات اضافيهء خداوند را مورد بحث قرار مى‏دهد.همچنين از علم و اراده و قدرت و حيات و تكلم و محبت الهى بحث مى‏كند. ۵-فى نبذ من نعوته جل ذكره:مولف در ١٣ فصل آيات و رواياتى كه در مورد صفات‏ خداوند سخن گفته‏اند را تفسير و تأويل مى‏كند. ۶-فى اسمائه الحسنى تبارك و تعالى:مولف ابتداء بحثى حول اسم و حقيقت آن بيان كرده، سپس رواياتى كه اسماء الله را شمرده‏اند بيان مى‏نمايد و منظور از اندراج اسماء تحت لفظ جلاله را بيان مى‏كند.او مقصود از احصاء الاسماء را بيان كرده و رأى غزالى را در اين مورد مى‏گويد.بعد ٨۴ اسم از اسماء الهى را از كتاب

شرح مى‏دهد. ٧-فى افعاله و قضائه و قدره:مولف در اين باب از«اول ما خلق الله»و عرش و كرسى‏ و حجب و عالم محو و اثبات و بداء بحث مى‏كند.او بداء را از ديدگاه روائى و عرفانى مورد بحث قرار مى‏دهد و بحثى نسبتا طولانى حول قضاء و قدر،جبر و اختيار و عدالت خداوند به ميان مى‏آورد. ٨-فى نبذ من آثار رحمته و آيات عظمته:مولف در اين باب چگونگى خلقت انسان و ديگر موجودات‏را مورد بحث و بررسى قرار مى‏دهد. المقصد الثانى فى العلم بالملائكة ١-فى الملائكة المقربين:مولف در اين فصل اقسام ملائكه مقربين‏ و خصائص آنها را بيان مى‏كند. ٢-فى الملائكة المدبرين:مولف ملائكه مدبر را تعريف و اقسام آن را بيان مى‏كند كه بخشى از آن مربوط به قواى انسان مى‏باشد. ٣-فى الارواح البشرية:مولف در اين باب ارواح بشر را از ملائكة مى‏شمارد و مراتب آنها را بيان مى‏كند. ۴-فى المعقبات و الشياطين:منظور از معقبات همان ملائكهء ليل و نهار مى‏باشد مولف در اين‏ بخش الهام و وسوسه و چگونگى تلبيس شيطان را توضيح مى‏دهد. ۵-ملائكة الأعمال و الكرام الكاتبين:مولف در اين باب چگونگى ارتباط ملك و شيطان را با انسان و نويسندگان اعمال بيان مى‏كند. ۶-اصناف الملائكة:مولف ملائكه را به سه صنف تقسيم مى‏كند. ٧-كثرة الملائكة:از كثرت ملائكة سخن مى‏گويد. ٨-اصناف الملائكة و بدائع خلقهم:مولف در اين باب صفات ملائكه را بيان مى‏كند. المقصد الثالث فى العلم بالكتب و الرسل ١-الاضطرار الى الرسل و الشرائع و اسرار التكاليف: مولف در اين باب ابتداء ضرورت شرع و شارع را اثبات مى‏كند،سپس وجوب بعثت انبياء را و بعد آنچه را كه بر نبى واجب مى‏باشد.او در آخر غرض اصلى از ارسال پيامبران را بيان مى‏كند. ٢-صفات النبى و اصول المعجزات:مولف در اين باب نبى را تعريف و صفات او را بيان مى‏كند و بحثى‏ حول خوارق عادت و معجزات بيان مى‏كند.٣-صفة نزول الوحى و الفرق بينه و بين الالهام:مولف در اين باب ابتداء چگونگى تحصيل علم و موانع آن‏ را بيان كرده،سپس وحى و چگونگى اخذ آن را توضيح مى‏دهد. ۴-الفرق بين الرسول و النبى و الامام و الولى:مولف اين چهار عنوان را تعريف و فرق آنها را با استناد به‏ روايات بيان مى‏كند. ۵-الاضطرار الى الامام و ذكر صفاته:مولف در اين باب ضرورت وجود امام را اثبات كرده است. ۶-تفاصيل الانبياء و الاولياء(ع):مولف تعداد انبياء و مراتب آنها را بيان مى‏كند. ٧-اخذ ميثاق النبيين لنبينا و البشارة به قبل ظهوره:بحث دربارهء بشارت انبياء بر رسالت حضرت خاتم است. ٨-اخلاق نبينا و اوصافه و اسمائه و خصائصه:مولف در مورد اوصاف و خصائص اخلاقى پيامبر(ص)بحث مى‏كند. ٩-معجزات نبينا(ص)و آيات صدقه:طى ٧ فصل مؤلف دلائل صدق پيامبر(ص)را بيان مى‏كند. ١٠-معراج نبينا(ص):بحثى مفصل در مورد معراج از ديدگاه روايات بيان مى‏كند. ١١-معنى الكتاب و الكلام:مولف ابتدا اين دو را تعريف و فرق آنها و مراتبشان را بيان مى‏كند. ١٢-نبذ من فضائل القرآن:مولف در ١٠ فصل فضائل و اوصاف قرآن را مى‏شمارد. ١٣-نبذ من فضائل اهل البيت(ع):در اين باب مولف بيشتر فضائل امير المومنين(ع)را بيان مى‏كند. ١۴-الاختلاف الواقع بعد نبينا(ع):مولف در اين باب كه شايد از مفصل‏ترين ابواب كتاب محسوب‏ مى‏شود به علل حصول اختلاف بين مسلمانان بعد از وفات حضرت رسول(ص)اشاره كرده‏ و او در اين باب منشأ انحراف اهل تسنن را از ولايت امير المومنين بيان مى‏كند. ١۵-اصول العقائد الدينية على سبيل الاجمال:مولف در اين باب رسالهء امام رضا به مأمون را آورده است. ١۶-غيبة امام زماننا و علامات ظهوره و اشراط الساعة:مولف در اين باب مباحثى حول امامت حضرت‏ حجة بن الحسن(عج)و علل غيبت او علامت ظهورش،طول عمر آن حضرت و...مطرح مى‏كند.المقصد الرابع فى العلم باليوم الآخر ١-الموت:مولف در اين باب مباحث كلى مربوط به موت و منازل‏ آخرت و احوال آخرت را بيان مى‏كند. ٢-البرزخ و عذاب القبر و سؤاله:مولف ابتداء تحقيقى حول برزخ در احاديث ارائه كرده سپس احوال برزخ را بيان مى‏كند. ٣-نفخ الصور و البعث و الحشر:در اين باب مباحث مربوط به قيامت و احوال ساعت مورد بحث واقع شده است. ۴-طول يوم القيامة و احواله:مولف در اين باب و ابواب ديگر احوال قيامت را مورد بررسى قرار مى‏دهد. ۵-الخصماء و المظالم ۶-المساءلة و الشهداء ٧-تطائر الكتب و نشرها ٨-الميزان و الحساب ٩-السياق و الصراط ١٠-الشفاعة:مولف از حقيقت شفاعة بحث مى‏كند و شفاعت پيامبر(ص)و اهل بيت(ع)را اثبات مى‏كند. ١١-الحوض:مولف حوضى را كه در احاديث است‏

تفسير مى‏كند. ١٢-الوسيلة و اللواء ١٣-محل الجنة و النار و الأعراف و انهما موجودة الآن ١۴-صفة الجنة و اهلها ١۵-صفة النار و اهلها ١۶-مذنبى اهل التوحيد و الناقصين:مولف احول گنهكارانى كه در دنيا موحد بودند و يا از نفوس ساذجه بودند بيان مى‏كند. ١٧-اصناف اللذات و الآلام و أربابها فى الآخرة ١٨-خلود الفريقين:مولف در اين باب خلود اهل بهشت‏ و اهل جهنم در آن دو را اثبات مى‏كند.

١-نظم و ترتيب مباحث:مولف در بيان مطالب كلامى از ترتيب خاصى استفاده كرده‏ است،به‏طورى كه اين كتاب از ديگر كتب كلامى متمايز مى‏گردد. الف:او يكى از چهار مقصد اصلى كتاب را به«العلم بالملائكة»اختصاص داده كه در ديگر كتب كلامى معمولا مباحث مربوط به ملائكة ذيل افعال الله مورد بحث واقع مى‏شود.ب:مولف مبحث امامت را به عنوان اصل مستقل بيان نمى‏كند،بلكه مباحث مربوط به امامت‏ را ذيل نبوت مورد بحث قرار مى‏دهد.اين كار او گرچه مخالف طريقهء اكثر متكلمين مى‏باشد ولى از حيث طبقه‏بندى منطقى مباحث كلامى كار صحيحى مى‏باشد. ٢-شيوهء بيان مباحث:يكى از ويژگيهاى ممتاز اين كتاب شيوهء بيان مطالب كلامى است. الف:مولف آغاز هرباب را مزين به آيه‏اى مناسب با آن باب مى‏كند. ب:استفاده از احاديث اهل بيت در اكثر ابواب و فصول كتاب به‏طورى كه مى‏توان گفت‏ مولف به صورت تطبيقى آيات،روايات و براهين عقليه را مورد بحث قرار داده است. ج:استفاده از كلمات عرفاء:مولف در بخشهاى مختلف كتاب،از كلمات محى الدين عربى، غزالى،عبد الرزاق كاشانى،داود قيصرى و...استفاده مى‏كند. د:اصل قرار دادن آيات و روايات:مولف اصل را در هرفصلى آيات و روايات‏ قرار مى‏دهد و براهين و كلمات حكماء و عرفاء را در تأييد آن روايت يا آيه بيان مى‏كند. مولف در مقدمهء كتاب ابتداء به تدبر در آيات و روايات توصيه مى‏كند و بعد مى‏گويد

٣-پرهيز از طرح مباحث غيرضرورى:مولف در اين كتاب از طرح مباحثى كه فايدهء چندانى ندارد خوددارى كرده است.او در فهرست كتبش در تعريف علم اليقين چنين مى‏گويد

۴-كشفى بودن كتاب:مولف اين كتاب را خارج از شيوهء نگارش اهل جدل و متكلمين و فلاسفه دانسته و معتقد است كه شيوهء نگارش كتاب الهامى است از خداوند،او مى‏گويد

و نوهء مولف در ذيل نسخه‏اى از اين كتاب نوشته‏

و باز مولف در مقدمهء همين كتاب مى‏گويد

اين كتاب نيز مانند اكثر كتب مولف توسط خودش خلاصه شده است.فيض،علم اليقين‏ را دو بار تلخيص كرده است،بار اول به نام«انوار الحكمة»و بعدا به نام«المعارف» كه هيچ‏يك از اين دو كتاب منتشر نشده‏اند.

اين كتاب اولين ‏بار در سال ١٣٠٣ هـ.ق همراه منهاج النجاة و بشارة الشيعة و خلاصة الأذكار و ضياء القلوب و مرآة الآخرة و عين اليقين به صورت سنگى و رحلى به چاپ رسيده است. براى بار دوم همان نسخه در سال ١٣١١ هـ.ق در تهران به چاپ مى‏رسد،همچنين در سال‏ ١٣١٢ و ١٣١٣ هـ.ق نيز تجديد چاپ مى‏شود. در سال ١۴٠٠ هـ.ق همان نسخه با اصلاحاتى از آقاى محسن بيدارفر و تطبيق آن‏ با نسخه‏اى كه نوهء مولف استنساخ كرده است به چاپ مى‏رسد كه اين چاپ نيز در بيروت‏ بار ديگر تجديد چاپ مى‏گردد.با اينكه اين كتاب چندين بار به طبع رسيده بود اما هيچ‏يك‏ از آنها خالى از اشكال نبودند تا اينكه آقاى محسن بيدارفر براى بار دوم اثر را با نسخه‏اى‏ از خود مولف و چندين نسخهء ديگر مقابله كرده و بچاپ رساند. اين كتاب در سال ١۴١٨ هـ.ق همراه تعليقات و تصحيح آقاى محسن بيدارفر توسط انتشارات بيدار در قم بچاپ رسيد. كتاب به صورت وزيرى در دو مجلد و ١۵٩۴ صفحه طبع شده است. اين كتاب داراى مقدمه‏اى نسبتا طولانى در مورد مولف و آثار او و كتاب حاضر مى‏باشد. مصحح در مقدمه،رساله‏اى مختصر از مولف در مورد سلوك عملى آورده است.اين رساله را مولف خطاب به بعضى از شاگردانش نوشته است. اين كتاب داراى فهرست آيات،فهرست احاديث و روايات معصومين(ع)،فهرست‏ اقوال،فهرست اشعار عربى،فهرست اشعار فارسى،فهرست اعلام معصومين(ع)، فهرست اعلام،فهرست امكنه،فهرست كتب،فهرست اصطلاحات و موضوعات،فهرست ابواب و موضوعات،فهرست مصادر مقدمه و تعليقات مى‏باشد. مصحح اين كتاب دانشمند ارجمند جناب آقاى محسن بيدارفر علاوه بر تصحيح متن و ذكر آدرس آيات و روايات و اقوال،گاه تعليقاتى در تكمله مطالب مولف دارد كه بر ارزش‏ و اعتبار اين چاپ افزوده است.